In het Amsterdamse koffiehuis waar Alexander Pleijter en ik elkaar treffen staat een grote leestafel die bezaaid ligt met kranten. Trouw, Het Parool, de Volkskrant, NRC Handelsblad… Bestaan al die dagbladen over tien jaar nog? En hoe veranderen journalistieke start-ups als Blendle het medialandschap? Een kijkje in de toekomst van de journalistiek.
Het zijn roerige tijden voor de journalistiek. Papieren uitgaven verdwijnen, advertentie-inkomsten dalen en redacties krimpen. Maar er is ook veel vernieuwing. Het project Nieuwe Journalistiek, waar Pleijter als coördinator bij betrokken is, volgt de ontwikkelingen in de journalistiek op de voet. Onlangs werd de website gelanceerd, met daarop een schat aan informatie over het heden en de toekomst van het vak.
Krantenjongen
De voorliefde voor de journalistiek zat er bij Pleijter al vroeg in. Als tiener droomde hij van een baan als sportjournalist. Vooral in de zomer, tijdens de Tour de France, bloeide die ambitie op. Pleijter: ‘Dan leek het me geweldig om er als journalist bij te zijn. Ik hield toen ook plakboeken bij, waarin ik van elke etappe een eigen verslag samenstelde met stukken uit de krant. Ik had verschillende kranten tot mijn beschikking, doordat ik een krantenwijk had. Zo kon ik een selectie maken van de beste artikelen. Een soort ouderwetse Blendle eigenlijk!’
Het ‘nieuwerwetse’ Blendle is een van de vijf start-ups die op de site van Nieuwe Journalistiek worden gevolgd. In het dossier over de digitale kiosk staat onder meer een artikel over de emotionele gesprekken die oprichters Marten Blankesteijn en Alexander Klöpping voerden met krantenuitgevers, die bang waren dat het online platform de kranten kapot zou maken.
Nederland is volgens Pleijter voorloper op het gebied van nieuwe journalistieke initiatieven. ‘Op het Journalism Festival in Italië stal Nederland vorige maand echt de show met al die initiatieven als Blendle en De Correspondent.’ Hij heeft bewondering voor de mensen achter deze start-ups. ‘Ze hebben een enorme drive om iets nieuws te beginnen en steken daar ontzettend veel tijd in.’
Vliegende reporters
Op de website Nieuwe Journalistiek zijn ook dossiers gepubliceerd van journalisten die met subsidie onderzoek hebben gedaan naar de ontwikkelingen in hun vak. Een onderzoek naar dronejournalistiek bijvoorbeeld. ‘Daarin worden verschillende aspecten belicht. Over toepassingen van drones en de ethische en juridische kanten die eraan zitten.’ Een ander dossier gaat over lezerscoöperaties, waarin de coöperatie als bedrijfsvorm voor nieuwsmedia wordt onderzocht. ‘Zoals De Correspondent het eigenlijk doet.’
Er zit ook nog een aantal interessante projecten in de pijplijn. ‘Eentje over stripjournalistiek bijvoorbeeld en een over virtual reality.’ Journalisten kunnen nog steeds financiering aanvragen voor onderzoeksprojecten over de huidige staat of de toekomst van de journalistiek. Als coördinator krijgt Pleijter de aanvragen binnen en geeft hij de aanvragers advies over hoe ze hun plan kunnen aanscherpen. Uiteindelijk bepaalt het bestuur van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten of een aanvraag gehonoreerd wordt.
Disruptieve vernieuwing
Zijn al die ontwikkelingen en veranderingen nou zorgwekkend? Niet per se, denkt Pleijter. ‘Er wordt wel gesproken van disruptieve vernieuwing. Dat zou betekenen dat er ontwikkelingen gaande zijn die de boel totaal op z’n kop zetten. Maar je kunt ook zeggen dat er eigenlijk helemaal niet zo veel verandert. Af en toe komen er nieuwe initiatieven bij, maar alle kranten zijn er nog, alle persbureaus bestaan nog, dus wat is er nu eigenlijk zo ontwrichtend?’ Het is een langzaam proces, maar daardoor ook fnuikend, vindt hij. ‘Langzaam kalft je lezerspubliek af, lopen je advertentie-inkomsten terug. En op een zeker moment is de financiële basis onder je onderneming verdwenen. Als dat bij bijvoorbeeld het ANP of de Volkskrant gebeurt, kan er opeens een hele hoop veranderen.’
'Robotjournalistiek'
Toch zit er vaak een kern van waarheid in de zorgen om bepaalde veranderingen. ‘Kijk bijvoorbeeld naar robotjournalistiek. Het kan inderdaad banen kosten als berichtgeving geautomatiseerd wordt.’ Toch is het volgens Pleijter belangrijk om te kijken hoe we nieuwe technologieën kunnen gebruiken om de journalistiek te verbeteren. ‘Die technologie is er, die kun je niet stoppen. Dus je kunt er maar beter het beste van maken.’
Er zijn bijvoorbeeld al kranten en persbureaus die het maken van nieuwsberichten deels hebben geautomatiseerd. The Los Angeles Times maakt bijvoorbeeld automatisch nieuwsberichten over elke aardbeving in de stad op basis van gegevens die automatisch worden aangeleverd door de seismologische dienst. ‘Er zijn daar bijna elke dag aardbevinkjes, dus voorheen werd alleen aandacht besteed aan de zware bevingen. Maar mensen die in de buurt wonen van de plek waar zo’n lichte aardbeving plaatsvond, willen daarover lezen.’
Nieuwe initiatieven
Het is moeilijk te voorspellen hoe het medialandschap zich de komende jaren ontwikkelt. Rooskleurig is een groot woord, maar Pleijter denkt niet dat er reden is om heel somber te zijn over de toekomst van de journalistiek. ‘Er zullen altijd ontwikkelingen zijn met negatieve consequenties. En het is onmiskenbaar zo dat er dingen gaan verdwijnen.’ Eigenlijk is het wonderbaarlijk dat er nog zo veel titels zijn, vindt Pleijter.
En die kranten op de leestafel? Kunnen we die over een paar jaar nog steeds openslaan? ‘Iedereen roept al heel lang dat kranten zullen verdwijnen. Maar ik zie dat nog niet heel snel gebeuren. Ik kan nauwelijks kranten noemen die de afgelopen jaren verdwenen zijn.’ Maar de oplages dalen nog steeds, dus het is volgens Pleijter wel ‘voorstelbaar’ dat er titels gaan verdwijnen. Maar, benadrukt hij, wanneer er iets verdwijnt, schept dat ook weer ruimte voor nieuwe initiatieven. ‘Er ontstaan altijd wel weer hele mooie nieuwe dingen.’
Over Alexander Pleijter
Pleijter (1971) is lector ‘journalistiek en innovatie’ aan de Fontys Hogeschool Journalistiek in Tilburg. Daarnaast is hij hoofdredacteur van De Nieuwe Reporter. Ook geeft hij lezingen en trainingen over online journalistiek, innovatie, nieuwe media, en natuurlijk de toekomst van de journalistiek. Sinds vorig jaar is Pleijter betrokken bij Nieuwe Journalistiek, een initiatief van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten. Met geld van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap stelt het fonds journalisten in staat onderzoek te doen naar ontwikkelingen in hun vak. De onderzoeksprojecten kunnen leiden tot boeken of artikelen voor kranten of tijdschriften, en worden ook op de website van Nieuwe Journalistiek gezet.
Nieuwe Journalistiek is een initiatief van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten. Journalisten die onderzoek willen doen naar de toekomst van hun vak kunnen daarvoor subsidie aanvragen bij het fonds. Projecten kunnen onder meer gaan over innovatieve journalistieke producties (storytelling, nieuwe initiatieven), nieuwe technologie (drones, robots, games), financiering (verdienmodellen, ondernemerschap) en het vak van de journalist (werkwijzen, vaardigheden, tools). Het project loopt nog tot eind 2016.
Kijk op www.nieuwejournalisitiek.nl voor meer informatie.
